Tranh ra đời từ triều đại nào, dưới ngọn bút lông nào, khó mà tra cứu cho đích xác được. Ðiều chắc chắn là tranh có từ xa xưa lắm, ban đầu chỉ có 6 bức, sau thất lạc luôn. Mãi đến từ đời nhà Tống, thế kỷ 12, nhiều bộ tranh mới bắt đầu xuất hiện từ các tòng lâm, thiền viện, phản ảnh nhiều khuynh hướng khác nhau trong sự tu tập (reflecting many different views of buddhist practice). Như vậy là không phải chỉ có 1 bộ, mà nhiều bộ tranh chăn trâu khác nhau, tất cả đều đượm nhuần tinh thần Phật Giáo Bắc Truyền. Trong số ấy hiện nay được truyền tụng nhất là tranh của 2 hoạ sĩ áo nâu Thanh Cư và Quách Am. Quách Am (Kakuan, 1100-12002), pháp hiệu Sư Viễn, phủ Thường Ðức, Lương Sơn, dòng Lâm Tế, đời thứ 15 kể từ Nam Nhạc; sư là đệ tử của thiền sư Ðại Tuỳ Tĩnh.

Tuy có nhiều bộ tranh, nhưng bộ nào cũng như bộ nào, đều có 10 bức, mỗi bức có một bài tụng bằng thơ tứ tuyệt, và một bài chú giải bằng văn xuôi. Ðó là về hình thức. Còn về tinh thần thì tranh tuy có nhiều, nhưng có thể xếp thành 2 loại: loại theo khuynh hướng Ðại Thừa và loại theo khuynh hướng Thiền Tông. Trong hai loại, tranh vẽ sai khác nhau hết nhưng bài tụng và bài chú riêng cho mỗi loại vẫn không thay đổi.

Bài này giải thích chỉ Tranh Ðại Thừa, còn đối với Tranh Thiền Tông thì học viên tìm hiểu ý nghĩa của chúng.

TRANH ÐẠI THỪA

Tranh Ðại Thừa vẽ con trâu đen. Lần lượt qua từng bức hoạ, trâu đen trổ trắng lần lần, trắng từ trên đỉnh đầu, lan dần xuống mình, rồi chót đuôi. Ðó là tượng trưng cho pháp Tu Tiệm. Theo pháp Tu Tiệm thì phải rất nhiều công phu mới tiến lên được từng nấc thang giác ngộ; nhờ công phu, cái tâm vọng (the defiled mind) lần hồi gạn lọc được trần cấu (stains of life) mà sáng lần lên, cũng như nhờ được dìu dắt mà con trâu hoang lâu ngày chầy tháng thuần thục lần, và trắng lần lớp da đen dơ dáy.

Còn về thứ lớp thì bộ tranh Ðại Thừa nào cũng mở đầu bằng bức hoạ Chưa Chăn (Vị Mục) vẽ con trâu hoang, và khép lại bằng bức hoạ Dứt Cả Hai (Song Dẫn), vẽ một vòng tròn tượng trưng cho Viên Giác. Song Dẫn là dứt hết cả hai: trâu và mục đồng, tâm và cảnh; dứt được hết là hiển hiện ánh Chân Như.

NỘI DUNG

Ðề tài chung của các loại tranh chăn trâu là đường lối tu tập. Ðường lối tuy nhiều song không ngoài việc bắt tâm. Tâm ở đây là con trâu. Vì có trâu nên có mục đồng. Vì có tâm nên có cảnh. Tất cả cố gắng của Ðại Thừa nhắm vào sự cột trâu, tức là điều tâm vậy. Tâm là con trâu hoang. Muốn trị nó phải dùng những biện pháp mạnh như đánh bằng roi, xỏ mũi bằng dây lòi tói v.v... Cũng vậy, muốn trị tâm, cần quy y, giữ giới cấm, phát tâm bồ đề v.v... Lâu ngày chầy tháng, trâu trở nên thuần thục, tâm trở nên điều hoà. Ðó là bước đầu, diễn tả bằng 5 bức hoạ đầu, Chưa Chăn (Vị Mục), Mới Chăn (Sơ Ðiều), Chịu Phép (Thọ Chế), Quày Ðầu (Hồi Thủ), và Vâng Chịu (Tuần Phục). Ðây là giai đoạn Giới trong Giới-Ðịnh-Huệ.

Bức hoạ số 6, Không Ngại (Vô Ngại), và bức hoạ số 7, Tha Hồ (Nhiệm Vận), là lúc tâm đã thuần thục, khỏi phải chăn giữ. Tâm đã định, không gặp gì chướng ngại. Tâm định là ngã chấp hết, song vẫn còn pháp chấp.

Cần đi thêm bước nữa, khai thác Huệ đến chỗ phá được pháp chấp, pháp cũng không mà ngã cũng không, trâu cũng mất mà người cũng mất, cảnh cũng quên mà tâm cũng quên. Trước hết trâu mất còn người. Rồi người cũng mất luôn. Ðó là cảnh giới của Bồ Tát được diễn tả bằng 2 bức hoạ Cùng Quên (Tương Vong) và Soi Riêng (Ðộc Chiếu).

Từ đó đi thêm bước nữa vào cảnh giới Như Lai, không nói được nên lời mà chỉ có thể hình dung bằng một vòng tròn Viên Giác. Ðó là ý nghĩa của bức tranh chót, Dứt Cả Hai (Song Dẫn), khép lại quá trình tu chứng theo Tiệm Giáo; đi từ Giới đến Ðịnh và Huệ; từ Thanh Văn, Duyên Giác đến Bồ tát, Phật; từ hữu tâm đến tâm rồi vô tâm.

Tóm lại Thập Mục Ngưu Ðồ vẽ lại quá trình công phu của người học đạo, trước hết tự thắng bản năng mình, sau đến tự tri, cuối cùng chỉ để tự tại thôi (simply as is). Cái vòng tròn cuối cùng (tranh số 10: Song Dẫn) tượng trưng sự đoạn tuyệt với tất cả những nếp suy tư của chúng ta, cắt dứt hẳn mọi trạng thái ý thức và hiện hữu thông thường.

TRANH CHĂN TRÂU VÀ TIẾN TRÌNH TU HỌC CỦA HUYNH TRƯỞNG

Tiến trình tu học của Huynh Trưởng được xây dựng trên từng bước như Thập Mục Ngưu Ðồ. Chúng ta phát tâm lập nguyện truy tìm và chứng nghiệm tự tánh bằng cách xả bỏ tham ái chấp thủ, hành thiện khử ác. Chúng ta an trú trong chánh niệm, làm chủ mình, tiêu trừ điên đảo vọng tưởng, đi vào Ðịnh, thể nhập chân tánh mà vượt thoát luân hồi. Sau đó hai bức tranh số 9 và 10 của Thiền Tông, Trở Về Nguồn Cội và Thõng Tay Vào Chợ, trình bày rõ hơn (là Tranh Ðại Thừa) lý tưởng sau cùng của Huynh Trưởng là tự tại với sinh tử, rong chơi trong phiền não, và hành bồ tát hạnh độ sanh3.

KẾT LUẬN

Phước Châu Ðại An:

- Tôi khao khát hiểu Phật Pháp, đó như cái gì ?

Bách Trượng Hoài Hải:

- Hệt như cưỡi trâu tìm trâu.

Phước Châu Ðại An:

- Hiểu (Phật Pháp) rồi thì như thế nào ?

Bách Trượng Hoài Hải:

- Như người cưỡi trâu về nhà.

Phước Châu Ðại An:

- Rồi làm sao cho trước sau khế hợp ?

Bách Trượng Hoài Hải:

- Như người chăn trâu cầm roi giữ trâu mình không cho phạm đến lúa mạ của

người.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Thiền Qua Tranh Chăn Trâu

Trúc Thiên sưu tập trước 1972

Phụ lục do Tuệ Sỹ 1972

Chùa Khánh Anh, Bagneux France, ấn hành.

2. Zen Flesh, Zen Bones

Sưu tập bởi Paul Reps

Pelican Books 1982.

3. Tài Liệu Tu Học Bậc Trì

Ban Hướng Dẫn Trung Ương GÐPTVN phát hành.

TÀI LIỆU LIÊN HỆ

1. Le Judo International

Liên Ðoàn Nhu Ðạo Pháp

J. L. Jagarin sao lục.

2. Phật Học Tinh Hoa, phần phụ lục

Nguyễn Duy Cần.

3. Học Làm Phật

Thích Trường Lạc

MƯỜI TRANH CHĂN TRÂU

Thập Mục Ngưu Đồ

Dẫn Nhập : Tranh Chăn Trâu - Mục Ngưu Đồ - có từ thời Lão Tử xa xưa nhưng mãi đến thế kỷ thứ XII  đời nhà Tống (960-1279) mới xuất hiện tại các thiền viện và ngay sau đó được coi là tiêu biểu Thiền Trung Quốc nói riêng và Thiền Đông phương nói chung, và được phổ biến rộng rãi từ Đông sang Tây, mặc dầu có nhiều khuynh hướng khác nhau.

Phật học Đại Tự điển của cư sĩ Trù Ẩn Đinh Phúc Bảo bên Tàu (1873-1950) cho biết Mục Ngưu Đồ xuất xứ từ Kinh A Hàm Agamas - Thánh điển Phật giáo Nguyên thủy - nói về các cách chăn trâu, tức là cách tu tâm.

I-  Về hình thức, Tranh Chăn Trâu Mục Ngưu Đồ có trên mười bộ khác nhau, có bộ chỉ 5 tranh, có bộ 12 tranh, nhưng phổ biến nhất là những bộ 10 tranh.  Có bộ vẽ trâu đen hóa thành trâu trắng sau thời gian được chăn dắt.  Nhưng hầu hết các bộ đều vẽ trâu đen.  Mỗi bộ đều có bài tụng kèm theo mỗi tranh, nói về ý nghĩa từng giai đoạn.

Theo Thiền sư Daiseiz Teitaro Suzuki – Linh Mộc Đại Chuyết Trinh Thái Lang, học giả có công lớn truyền đạt Thiền tông sang Tây phương -  trên thế giới có 4 loại Tranh Chăn Trâu, theo Đại Thừa và Thiền Tông, mỗi bộ lại có nhiều loạt tranh khác nhau (1) Bộ của Thiền sư Quách Am, (2) Bộ của Thiền sư Thanh Cư, (3) Bộ của Thiền sư Jitoku Ki  (Tzu-te Hui), và (4) Bộ của một tác giả khuyết danh.

Bộ Tranh Chăn Trâu của Thiền sư Quách Am (1100-1200) đời nhà Tống gồm 10 tranh, được Thiền sư Vân Thê Chu Hoàng đời nhà Minh đề tựa năm 1585, mỗi tranh có một bài tụng của Thiền sư Phổ Minh, cũng từ Trung Quốc.  Bộ tranh này được Thiền sư danh họa Nhật Tensho Shubun – Châu Văn -  vẽ lại và nguyên bản toàn bộ được lưu giữ tại Đền Shokokuji, Kyoto, Nhật. Bộ tranh này được phổ biến rộng rãi khắp nơi, từ các Thiền viện Trung Quốc và Nhật bản, cho đến Việt Nam và các quốc gia trên thế giới.

Bộ Tranh Chăn Trâu đến Việt Nam lúc nào không rõ, nhưng năm 1720, Thiền sư Quảng Trí thời vua Lê Dụ Tông (1706-1729), soạn tập Thập Mục Ngưu Đồ Luận Giải bằng Hán văn để nhà vua thẩm định.  Tập luận giải này được chép lại khoảng thời Tự Đức(1847-1883) nhà Nguyễn.  Năm 2,000, nhà xuất bản An Tiêm Paris ấn hành nguyên tác chữ Hán, có đầy đủ tranh và bài tụng, do cư sĩ Nhật Cao Trần Đình Sơn biên soạn, phiên dịch và chú giải.

Theo Thiền luận của Thư viện Hoa Sen, có thể xem vài bộ Tranh Chăn Trâu trong cuốn Le Judo International của Liên đoàn Nhu đạo Pháp, do Jagarin sao lục, có phần dịch thuật các bài tụng và chú thích; trong Phật học Tinh hoa của Thu Giang Nguyễn Duy Cẩn; trong pho sách cổ Mục Ngưu Đồ bằng chữ Hán tại thư viện Chùa Xá Lợi Saigon; trong tập Học Làm Phật của Thầy Trương Lạc, chùa Linh Chưởng ấn hành năm 1964. 

Thượng tọa Thích Trí Quang trong bài Sơ lược về Tranh Chăn Trâu giới thiệu Tranh Chăn Trâu của Hòa thượng Kế Châu năm 1993, thời Vua Bảo Đại (1925-1945) cho biết Hội Phật học Huế có khắc mộc bản và in lại năm 1933, và có bài viết bằng tiếng Pháp đăng trên tạp chí Viên Âm số 7 của Hội nói về Mục Ngưu Đồ.  Chùa Xá Lợi ở Sàigòn cũng có 10 tranh vẽ Thập Mục Ngưu Đồ.  Ngoài ra, tại trụ sở Tam Tông Miếu đường Cao Thắng Saigon có Tranh Chăn Trâu vẽ sơn dầu ngay tại chánh điện.

Nhiều loạt tranh Chăn Trâu khác có thể xem trong Manual of Zen Buddhism, hay  Essays in Zen Buddhism, hoặc The Ten Ox-herding Pictures của giáo sư Thiền học Daisetz Teitaro Suzuki, hoặc Zen Flesh, Zen Bones của Paul Reps và Nyogen Senzaki.  Ngoài ra, có rất nhiều mạng lưới điện tử  viết bài và đăng Thập Mục Ngưu Đồ, quý vị có thể xem một số ghi ở phần tài liệu tham khảo.

II-  Về nội dung, Thư viện Hoa Sen có đăng bản dịch Thiền Luận Essays in Zen-Buddhism gồm ba tập do Trúc Thiên và Tuệ sỹ dịch, giải thích tất cả các bộ Tranh Chăn Trâu.  Dẫu có nhiều khuynh hướng khác nhau,  song tất cả cùng hướng về tu luyện tâm.  Có thể nói nội dung Tranh Chăn Trâu giải đáp cho câu hỏi trong Kinh Kim Cương " Vân hà hàng phục kỳ tâm?"  (Làm sao làm chủ được cái tâm?)

Tu tâm, là tìm cách vén lộ tâm linh, dùng chính cái tâm lành vô lượng vốn có sẵn trong mình, chánh niệm, cứu xét, chế ngự cái tâm buông lung, điều phục, luyện thiện căn và giữ giới nghiêm nhặt.  Căn bản tự chăn là giữ giới.

Sợi giây lòi tói buộc mũi trâu và cây roi là giới, nhằm gìn giữ, điều phục, tu luyện để tự phát, để đạt minh tâm kiến tánh, trí huệ sáng suốt, không vọng niệm,  phát hiện bồ đề tâm, bồ đề hạnh, bồ đề trí, tâm hành bồ đề sự. 

Đường lối tu luyện đi từ việc sai tâm lành bắt tâm lung, triển khai tâm hư tiến đến tâm vô tâm và bình thường tâm, ung dung an nhiên tự tại giữa đời.

Mười Tranh Chăn Trâu, như lời tựa của thiền sư Nyogen Senzaki trong tập Zen Flesh, Zen Bones, mang ý nghĩa sâu rộng hơn thi ca hay hội họa.  Đó là sự khai thị giác nhộ tâm linh, hàm chứa trong bất kỳ thánh kinh nào của loài người.

***

Dưới đây là mười bài theo thể thơ mới do Trần thị LaiHồng thoát dịch từ nguyên bản tụng và qua những bản dịch của các vị tiền bối Việt Nam và Nhật bản nhưng vẫn theo sát nội dung những bài nguyên tụng và ý nghĩa từng bức tranh.

Mười bài tụng viết chữ Hán của Thiền sư Phổ Minh Trung Quốc, bản dịch tiếng Anh của Thiền sư Kaku-An Nhật, và mười Tranh Chăn Trâu, thủy mạc của Trần thị LaiHồng.

1-  Tầm Ngưu

Mang mang bát thảo khứ truy tầm

Thủy khoát sơn dao lộ cánh thâm

Lực tận thần bì vô xứ mịch

Đản văn phong thụ vãn thiền ngâm

1-  Tìm Trâu

Rẽ cỏ rậm

luẩn quẩn loanh quanh

núi thẳm xanh xanh

sông sâu ngăn ngắt

đường xa lăng lắc

ta lao đao thân xác – kiếm tìm đâu?

chỉ nghe ngân nga vang vọng giọng ve sầu …

 1-  Searching for the Ox

Alone in the wilderness, lost in the jungle,

the boy is searching, searching!

The swelling waters, the far-away mountains,

and the unending path;

Exhausted and in despair, he knows not

where to go,

He only hears the evening cicadas singing in the maple-woods.

*

2-  Kiến tích

Thủy biên lâm hạ tích thiên đa

Phương thảo li phi kiến dã ma

Túng thị thâm sơn cánh thâm xứ

Liêu thiên tị khổng chẩm tang tha

2-  Thấy dấu

Ven rừng

bờ sông rành in dấu móng

vạch cỏ um tùm

đạp rạp bụi lùm

núi thẳm dẫu còn xa tăm tắp

hốt thấy ngươi

mũi hếch lên trời – thách thức

2-     Seeing the traces

By the stream and under the trees, scattered are the traces of the lost

The sweet-scented grasses are growing thick – did he find the way?

However remote over the hills and far away the beast may wander

His nose reaches the heavens and none can conceal it

*

3-  Kiến Ngưu

Hoàng oanh chi thượng nhất thanh thanh

Nhật noãn phong hòa ngạn liễu thanh

Chi thử cánh vô hồi tị xứ

Sâm sâm đầu giác hoạch nan thành

3-  Thấy Trâu

Cao vút trên cành

lảnh lót giọng hoàng oanh

nắng ấm

gió lành

bờ liễu xanh

ngươi chẳng đường lui ẩn

dậm cẳng ngoắc sừng bất khuất

3-     Seeing the Ox

On a yonder branch perches a nightingale cheerfully singing

The sun is warm, and a soothing breeze blows, on the bank the willow are green

The ox is there all by himself, nowhere is he to hide himself

The splendid head decorated with stately horns – what painter can reproduce him?

*

4-  Đắc Ngưu

Kiệt tận thấn thông hoạch đắc cừ

Tâm cường lực tráng tốt nan trừ

Hữu thời tài đáo cao nguyên thượng

Hựu nhập yên vân thâm xứ cư

4-  Bắt Trâu

Kéo

Trì

Rị

Vật

Xỏ mũi

Quất roi

rượt đồi cao sương phủ

đuổi lũng thấp mây mù

Vất vả!

Chật vật!

rồi cũng bắt được ngươi!

4-     Catching the Ox

With the energy of his whole being, the boy has at last taken hold of the ox

But how wild his will, how ungovernable his power!

At times he struts up a plateau,

When lo!  He is lost again in a misty un-penetrable mountain-pass!

*

5-  Mục Ngưu

Tiên sách thời thời bất ly thân

Khủng y túng bộ nhạ ai trần

Tướng tương mục đắc thuần hòa dã

Ki tỏa vô câu tự trục nhân

5-  Chăn Trâu

Túm chặt giây roi giắt bên người

ngại ngươi tuôn lấm bụi trần ai

vỗ về thân ái

nào dìu

nào dắt

hò rì hò tắt

ngươi thuần hòa theo sát chân ta

5-     Herding the Ox

The boy is not to separate himself with his whip and tether

Lest the animal should wander away into a world of defilements;

When the ox is properly tended to, he will grow pure and docile

Without a chain, nothing binding, he will by himself follow the oxherd

*

6-  Kỵ Ngưu Quy Gia

Kỵ ngưu mạt trấp dục hoàn gia

Hà địch thanh thanh tổng vãn hà

Nhất phách nhất ca vô hạn ý

Tri âm hà tất cổn thần nha

6-  Cỡi Trâu về nhà

Cỡi lưng ngươi về nhà

nhàn nhã thả vi vu điệu sáo

một nhịp

một ca

ta hòa đồng tâm ý

đâu nào tri âm?

6-  Coming Home on the Ox's Back

Riding on the animal, he leisurely wends his way home

Enveloped in the evening mist, how tunefully the flute vanishes away!

Singing a ditty, beating time, his heart is filled with a joy indescribable!

That he is now one of those who know, need it be told?

*

7-  Vong Ngưu Tồn Nhân

Kỵ ngưu dĩ đắc đáo gia san

Ngưu dã không hề,  nhân dã nhàn

Hồng nhật tam can do tác mộng

Tiên thằng không đốn thảo đường gian

7-  Quên Trâu Còn Người

Vầng đông hồng

lồng lộng ba sào còn say mộng

liệng giây

quăng roi

Ơ …ngươi đâu rồi?

Ờ …mà lòng ta lại thật thảnh thơi…

7-    The Ox Forgotten, Leaving the Man Alone

Riding on the animal, he is at last back in his home.

Where lo!  The ox is no more!  The man alone sits serenely

Though the red sun is high up in the sky, he is still quietly dreaming

Under a straw-thatched roof are his whip and rope idly lying

*

8-  Nhân Ngưu Câu Vong

Tiên sách nhân ngưu tận thuộc không

Bích thiên liêu khoát tín nan thông

Hồng lô diễm thượng tranh dung tuyết

Đáo thử phương năng hợp tổ tong

8-  Tâm Vô Tâm

Giây roi – sợi lòi tói

ngươi

và ta

thôi vướng mắc ràng buộc

tâm không tâm – tâm thả buông

thanh thản cội nguồn

Trời vẫn xanh

mà tin chẳng thông

trong lò hồng ánh lửa

tuyết giá khó đọng bông

8-  The Ox and the Man Both Gone out of Sight

All is empty – the whip, the rope, the man, and the ox

Who can ever survey the vastness of heaven?

Over the furnace burning ablaze, not a flake of snow can fall

When this state of things obtains, manifest is the spirit on the ancient master

*

9-  Phản bản Hoàn nguyên

Phản bản hoàn nguyên dĩ phí công

Tranh như trực hạ nhược manh lung

Am trung bất kiến am tiền vật

Thủy tự mang mang hoa tự hồng

9-  Trở Về Nguồn Cội

Nhọc công tìm/thấy

trả lại không

như kẻ điếc mù trong am vắng

không tìm không bắt

mà thấy

dòng sông dào dạt tự mênh mông

hoa an nhiên hơn hớn tự hồng

9-    Returning to the Origin, Back to the Source

To return to the Origin, to be back at the Source – already a false step this!

Far better it is to stay at home, blind and deaf, and without much ado,

Sitting in the hut, he takes no cognizance of things outside

Behold the streams flowing – whither nobody knows,

And the flowers vividly red – for whom are they?

*

10-  Nhập Triền Thùy Thủ

Lộ hung tiền túc nhập triển lai

Mạt thổ đồ khôi tiếu mãn tai

Bất dụng thần tiên chân bí quyết

Trực giáo khô mộc phóng hoa khai

10-  Vào Chợ Đời

Ngực trần

chân không

bùn đất lội chợ đời

sảng khoái ngoác miệng cười

đâu cần thần tiên bí quyết

cành khô nẩy nụ tươi

10-         Enter the City with Bliss-bestowing Hands

Bare-chested and bare-footed, he comes out into the market-place

Daubed with mud and ashes, how broadly he smiles!

There is no need for the miraculous power of the Gods,

For he touches, and lo! The dead trees are in full bloom!

Sinh nhật thứ 75 của Võ Đình

Hoa Bang, tháng X/XI - 2008

Trần thị LaiHồng

Tài liệu tham khảo và đọc thêm

-  Bách khoa Toàn thư mở Wikipedia, Thập Mục Ngưu Đồ, Google

-  Daiseiz Teitaro Suzuki, Essays in Zen Buddhism, Rider& Company, London, 1961; Manual of Zen Buddhism, Eastern Buddhism Society, 1935

-  Đông Lan, AN VI và Tranh Thập Mục Ngưu Đồ, An Việt Toàn Cầu, http://www.anviettoancau.net/html/capnhat_14/donglan_tmnguudo.htm

-  Nhất Cao Trần Đình Sơn, dịch Thập Mục Ngưu Đồ Luận giải từ Hán văn của Quảng Trí Thiền sư, nxb An Tiêm Paris, 2000

-  Nyogen Senzaki, Like a Dream, Like a Fantasy, The Zen Writings and Translations, Wisdom Publications, 2005

-   Paul Reps và Nyogen Senzaki,  Zen Flesh, Zen Bones, Charles E. Tuttle Publishing, Co. Inc. , 1957

-  Thích Tuệ Sỹ, Tranh Chăn Trâu Đại Thừa Thiền Tông, Trung tâm Nuôi dạy & Hướng nghiệp Trẻ Mồ Côi& Khuyết Tật, http://thiennguyen.org/vie/index.php?act=memory&CODE=Content&ID=37

-  The Search for the Bulls, http://members.tripod.com/professor_tom/bull/bull1.html

-  Thiền sư Thích Thanh Từ, dịch và giảng Tranh Chăn Trâu, http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tranh-chantrau/ix.htm

-  Thượng tọa Thích Trí Quang, Nói Sơ lược về Mục Ngưu Đồ (Tranh Chăn Trâu) tựa sách của Thượng tọa Kế Châu, Huế, 1993 http://www.phatviet.com/kechau/tctsolu.htm

-  Trần Sĩ Lâm, dịch Cốt Nhục của Thiền - Zen Flesh Zen Bones – , nxb Phương Đông, hoặc vào xem http://www.Tuechung.com/ hay vào mạng

 http://www.lien-hoa.net/CotNhucCuaThien.html

-  Trúc Thiên và Tuệ Sỹ, Thiền Luận, dịch Essays in Zen Buddhism, Phật học Viện Quốc tế xuất bản, Paris, 1989, có đăng trên Thư viện Hoa Sen http://www.thuvienhoasen.org/thienluan.htm

-  Yokoo Tatsuhiko, The Ten Ox-Herding Pictures, Terebess Asia Online (Tao)   http://www.terebess.hu/english/oxherding.html

-  Gyokusei Jikihara, Oxherding Pictures, Zen Mountain Monastery, http://www.mro.org/zmmold/zenarts/ozherdinggallery.html